انواع ساز ایرانی
موسیقی در طول زمان‌ها و تاریخ موردتوجه و ستایش افراد بزرگ و روشنفکران قرار داشته است و بیشتر افراد آن را یک نشانه از عالم بالا می‌دانند که موجب می‌شود، انسان خاکی به ماورای آسمان‌ها متصل شود. موسیقی روح را جلا می‌دهد و یک‌دنیا حرف در لابه‌لای صداهای آن نهفته است. یکی از سازهایی که صدای پر از راز دارد و از موسیقی‌های ناب و اصیل ایرانی است ساز قارمون یا گارمون است.
معرفی ساز گارمون
ساز گارمون از موسیقی‌های معروف در نواحی ایران مربوط به آذربایجان شرقی است. گارمون یا گارمان یکی از آلت‌های موسیقی پرده‌دار است که شبیه یک جعبه که زمان نواختن آن را در دست می‌گیریم و پرده‌های آن را با انگشت فشار می‌دهیم. این ساز یکی از سازهای مهم در روسیه و قفقاز هم هست که به ساز آکاردئون شباهت ظاهری دارد.
این ساز از تغییراتی که هنرمندان آذربایجان در ساز آکاردئون برای همخوانی با موسیقی‌های آذری ایجاد کردند به وجود آمده است. این ساز احساس و مهارت هنرمندان دیار آذربایجان را نشان می‌دهد. ساز قارمون یا گارمون از جمله صنایع‌دستی آذربایجان شرقی هم به شمار می‌رود؛ زیرا از صفر تا صد ساز را با دست‌های خود می‌سازند.
ساختار و جنس قارمون
ساختار ساز تار قارمان یا گارمون شبیه‌ساز آکاردئون است که از یک فانوس برای تهیه هوای ساز و دو جعبه در دو طرف این فانوس قرار داده شده است. جعبه سمت راست این ساز کلاویه‌هایی مثل پیانو دارد و جعبه سمت چپ کلاویه‌های دکمه مانند دارد. در داخل هر دو جعبه برای تولید صدا در زبانه‌ها مکانیزم‌هایی قرار گرفته است. هر کلاویه هم به چندزبانه وصل شده است. ردیف‌های زبانه به پلانکا مشهور هستند که در ساز گارمون ۴، ۵ یا ۶ پلانکا وجود دارد.
روش اجرای ساز قارمون
روش‌های اجرای این ساز کمی شبیه آکاردئون است؛ ولی از بعضی از جهات تفاوت دارد. از ساز گارمون برای اجرای ملودی استفاده می‌شود و با دکمه‌هایی که در سمت چپ این ساز وجود دارد فقط یک‌صدا را می‌توان اجرا کرد که نوعی و اخوان محسوب می‌شود. کوک‌کردن این ساز تقریباً تامپره است که البته نیم‌پرده پایین‌تر از دیاپازون بوده و سازی انتقالی به شمار می‌رود. بلندی و وسعت صدای گارمون معمولا چند نت بیشتر از دو اکتاو است.
صفحه کلیددار قارمون از جنس چوب گردو است و برای بدنه این ساز از جنس‌های مرغوب‌تری مانند چوب لیمو استفاده می‌شود. قسمت‌های دیگر این ساز هم از چوب گردو و دارای تزئینات صدفی هستند. این ساز از هوای سرد و مرطوب و دمای ۲۰ درجه سانتیگراد باید دورنگه داشته شود و کوروک آن را هم به‌آرامی و سادگی باید باز و بسته کرد.
کاربرد ساز گارمون در کجاست؟
انواع سازهای موجود که مربوط به قسمت‌های مختلف ایران هستند، معمولا در مراسم و مکان‌های خاصی مورداستفاده قرار می‌گیرند. از ساز قارمون یا گارمون بیشتر در مراسم‌های عروسی و شادی که در آذربایجان برگزار می‌شود، مورداستفاده قرار می‌گیرد. از این ساز مخصوصا در قسمت‌های روستایی و عشایری بیشتر استفاده می‌شود و معمولا با سازهای کوبه‌ای مانند نقاره همراهی و همخوانی دارد.
قسمت‌ها و اجزای ساز قارمون
هر ساز برای نواختن و تولید صدا دارای قسمت‌های مختلف و گاهی پیچیده است. ساز قارمان یا گارمون دارای اجزای زیر هستند. این اجزا عبارت‌اند از:
- کمر برای نگهداری در بغل
- کلاویه‌ها و شستی‌هایی که در قسمت راست برای نواختن است.
- کلاویه‌ها و شستی‌هایی که در قسمت چپ برای تولید صدای بم و آکوردها که مکمل کلاویه‌های سمت راست هستند.
- کوروک برای تولید هوا در جعبه گارمون قرار دارد.
- کمر برای کشیدن کوروک در قسمت چپ برای دست چپ
همان‌طور که گفته شد این ساز شبیه‌ساز آکاردئون است؛ ولی صدای آن نیم‌پرده از آکاردئون بم‌تر است و کوک قارمون از کوک تار آذری نشات گرفته شده است.
سخن آخر
برای آموزش و یادگیری انواع سازهای ایرانی باید به دنبال بهترین آموزشگاهی باشید که دوره‌های آموزشی سازهای مختلف ایرانی و غربی را دارا باشد. ساز قارمان یا گارمون سازی ایرانی است که تقریبا شبیه‌ساز آکاردئون نواخته می‌شود. آموزشگاه آوای چکاوک دارای دوره‌های آموزش انواع سازهای ایرانی و غربی را دارا است.